ABD’de artan yumurta fiyatları ve ölen milyonlarca tavuk, modern kümes hayvanı üretimindeki derin sorunlara ve risklere işaret ediyor

02 Haziran 2025

Uğraş Kaynarca – Veteriner Hekim

ABD’de yumurta fiyatlarındaki son dalgalanma gündemdeki yerini koruyor. Ulusal medya, tedarik sorunları ile 2022’den beri kümes hayvanlarını etkileyen yüksek patojeniteli Avian Influenza vakalarının etkisine manşetlerinde yer veriyor.

150 miyon kanatlı itlaf edildi

Birçok makale, milyonlarca kuşun kuş gribinden ölmesine ilave olarak, hastalığın yayılmasını engellemek amacıyla enfekte sürülerin toplu halde itlaf edildiğini belirtiyor. Hayvancılık endüstrisi, enfekte hayvanların bu şekilde öldürülmesine “itlaf” adını veriyor ve bu yöntem ile yüksek patojeniteli Avian Influenza krizi başladığından beri yaklaşık 150 milyon kanatlı varlığı yok edildi.

Endüstriyel hayvancılık üretimi gelişmiş ülkelerin medyasında hayvan refahı öncelikli olmak üzere yetiştirme metodlerı nedeniyle sıklıkla yer almaktadır.

Endüstriyel hayvancılık üretimi gelişmiş ülkelerin medyasında uzun yıllardır sera gazı emisyonları, hava ve su kirliliği, gıda kaynaklı hastalıklar, emek sömürüsü ve üretim modellerinde hayvanların çektiği ızdırap gibi sayısız sorun nedeiyle gündeme gelmektedir. Ancak sektörün medyada bu denli uzun süre kaldığı nadiren görülür.

Kuş gribi hakkında dikkat edilmesi gereken önemli noktanın, bireysel suşların, o konakçıda dolaşım süreci yoluyla konakçı türüne adapte olmasıdır. 

Yumurta fiyatlarındaki aşırı artış, azalan tavuk varlığı ve kuş gribi hakkındaki alışılmadık derecede yoğun medya haberleri, modern kümes hayvanı üretiminin bazı derin sorunlarını ve risklerini gözler önüne seriyor. Ancak ne yazık ki, konunun önemli bağlam ve dinamikleri düzenli olarak göz ardı edildi.

Önemli eksikliklerin açığa çıkarılması, hem bu kronik bulaşıcı hastalık risklerinin doğasını hem de Trump yönetiminin tehlikeli tepkisini daha iyi anlamaya yardımcı oluyor.

Kuş gribi gündemdeki yerini koruyor

Kuş gribi sık mutasyonlara eğilimlidir ve zaman zaman bazı suşlar daha virülan hale gelir ve türler arasında yayılır.

Kuş gribinin birden fazla suşu hem vahşi hem de evcil kuş popülasyonları arasında kronik olarak dolaşmaktadır.

Kuş gribinin kümes hayvancılığındaki sorunlarının yanı sıra son dönemde medyada yer alan haberler, virüsün daha geniş kapsamlı tehlikelerine de dikkat çekiyor.

Kuş gribi şu anda dünyanın dört bir yanındaki pek çok vahşi hayvan türünü tehdit ediyor.

Kuş gribi şu anda dünyanın dört bir yanındaki pek çok vahşi hayvan türünü tehdit ediyor, çok ücra yerlere ve hatta hayvanat bahçelerine kadar ulaşıyor.

ABD’de kuş gribi yakın zamanda sığırlara da sıçradı ve tür içi bulaşmayı sağlayan bir mutasyon sonucu yaygın bir hastalığa yol açtı.

Kuş gribi ABD’de çoğunlukla kümes hayvanı işletmelerinde çalışanlar az sayıda önemli insan enfeksiyonlarına da neden oldu. Bir pandemiden söz etmek için gerekli bir koşul olan insandan insana bulaşma görülmese de bu potansiyel ciddi bir tehdit olmaya devam ediyor.

Önemli konular göz ardı edildi

Kuş gribi mutasyon riskinin artması, hem virüsün en büyük yaşam alanı olan kümes hayvanı popülasyonlarının çok büyük olmasından, hem de geniş alanlardaki sağlıksız yaşam koşullarından kaynaklanmaktadır.

Yumurta fiyatları, tavuk varlığının azalması ve kuş gribi ile ilgili medya haberleri, modern kümes hayvanı üretiminin birçok yönüne önemli bir ışık tutsa da, bazı önemli unsurları göz ardı etme eğilimindedir.

Medyada kuş gribinin yayılmasını engellemek için milyonlarca tavuğun öldürüldüğüne dair haberler insanlar üzerind şok edici etki yaratacaktır. Ancak bu tür rakamlar, ABD’de her yıl kesilen 9,5 milyar tavuk ve dünya çapında her yıl kesilen 76 milyar tavukla karşılaştırıldığında oldukça sönük kalmaktadır.

Kümes hayvanları artık dünyadaki tüm kuşların toplam varlığının %70’ini oluşturmaktadır. Kanatlı varlığını çoğu, üreme, yaşam ve ölüm döngüsünün sirküle edildiği kalabalık hayvan varlığını bulunduğu işletmelerde üretilmektedir.

Modern tavuklar, kilo almaları (broiler) veya çok hızlı bir şekilde yumurta üretmeleri (yumurta tavukları) için seçilerek yetiştirilmektediri. Broilerler sadece altı haftada kesim ağırlığına ulaşmaktadır. Yumurta tavukları, kesilmeden önce yaklaşık bir veya iki yıl boyunca günde yaklaşık bir yumurta üretmektedir. Bu kısa yaşam döngüleri, itlaf heberlerinin dışında nadiren gündeme gelir.

ABD Tarım verilerine göre, yumurtacı tavukların %97’sinden fazlası en az 10.000 kanatlı hayvan bulunan işletmelerde yaşamaktadır. Etlik piliçlerin %99’undan fazlası yıllık satışı en az 100.000 kanatlı hayvan olan işletmelerinde yetiştirilmektedir.

Kuşlar aslında nasıl öldürülüyor?

Asıl soru: enfekte popülasyonlar kesimhaneye gönderilemeyeceğine göre, kuşlar aslında nasıl öldürülüyor?

İtlaf etmeye yönelik önde gelen yaklaşımlardan biri havalandırmanın kapatılmasıdır. Bu, yüksek kapasiteli kümeslerdeki ortam koşullarını yaşanabilir hale getirmek için gereken güçlü fanların kapatılmasını içermektedir ve acı verici ölümlerle sonuçlanır.

Araştırmacılar, büyük işletmelerdeki kümesleri sistematik olarak boşaltmanın yollarını geliştirmeyi amaçlayan daha geniş bir araştırma konusunun parçası olarak havalandırmayı daha etkin bir şekilde kapatmanın yollarını araştırıyorlar. Bu gündem, hayvancılık sektörünün bu alanlardaki bulaşıcı hastalık evriminin büyük risklerinin farkında olduğunu açıkça göstermektedir.

Bulaşıcı hastalık gözlemindeki eksiklikler

Cumhuriyetçiler 2024 seçim kampanyasında, artan enflasyonu vurgularken düzenli olarak yüksek yumurta fiyatlarını gündeme getirdiler. 2025’in başlarında, yumurta fiyatlarında görülen önlenemeyen artış, ABD Başkanı Donald Trump’ın enflasyonu kısa vadede çözme vaadinin başarısızlığını da gün yüzüne çıkardı.

Trump yönetimi, bu eleştiriye yanıt olarak, başlangıçta tavuk varlığının azalmasından Biden yönetimini sorumlu tutmaya çalıştı. Bu tür bir algı kısa bir süre işe yararken, Trump ve danışmanları yumurta arzını artırmak için bir stratejiye ihtiyaçları olduğunu fark ettiler.

Bu ortaya çıkan strateji, Trump yönetiminin bulaşıcı hastalık izlenmesi için hayati önem taşıyan kaynakları kesmeyi de içeren devlet kurumlarına ve düzenlemelerine yönelik kapsamlı saldırısıyla ilişkili olarak değerlendirilmelidir. Trump yönetimi Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’nde hızla kesintiye gitti ve ilgili devlet kurumlarının Dünya Sağlık Örgütü ile ilişkisini kesmeye zorladı. Ayrıca Ulusal Sağlık Enstitüleri’nde de büyük kesintiler yapma sözü verdi.

Bu bağlamda, Trump yönetiminin yumurta arzını artırmak için basit bir plan ortaya koyması şaşırtıcı değil: ticari yumurtacı tavuk popülasyonlarını yeniden artırmak, tavuk itlaflarını azaltmak ve kuş gribini kontrol altına almanın yollarını bulma konusunda hayvancılık ve muhtemelen aşılama seçenekleri için ilaç endüstrilerine güvenmek ve güçlendirilmiş biyogüvenlik yoluyla sorunu çözme gibi planları devreye almak istiyor.

Genel olarak artan bulaşıcı hastalık riskleri ve mevcut kuş gribi krizinin ortasında bulaşıcı hastalık gözetimini zayıflatmak son derece mantıksızdır. Ayrıca, kümes hayvanı üretimindeki lider aktörlerin daha fazla güçlendirilmesinin, modern üretimin doğasıyla bu kadar iç içe geçmiş olan kuş gribi risklerini çözmesinin nasıl beklenebileceğini kavramak da zordur.

Bu yolda ilerlemek belki yumurta fiyatlarını geçici olarak aşağı çekebilir ama aynı zamanda kaçınılmaz olarak anlatılmamış riskleri geleceğe taşımak anlamına da gelir.

Keyifli okumalar dileriz.